Μια μέθοδος προσέγγισης της ψυχικής ζωής είναι η θετική ψυχολογία και το mindfulness. Αυτό που προτάσσει είναι η ευημερία, η ψυχική ευεξία με χαρακτηριστικό στοιχείο το άκοπο, δηλαδή να νιώσει κανείς ωραία άμεσα, γρήγορα χωρίς να συνυπάρχει πίεση ή ένταση. Πώς μπορεί να το ακούει αυτό κάποιος που έχασε κάποιο αγαπημένο πρόσωπο για παράδειγμα; Ανακούφιση; Θυμό; Έξτρα πίεση; Κάποιος που για καιρό κάνει αρνητικές σκέψεις; Ως μια μαγική λύση; Ή μήπως εντείνει τις αρνητικές σκέψεις; Συμβολικά, είναι σα να προάγει την ιδέα ότι μπορεί να βλέπει μόνο τον ήλιο. Τι γίνεται όμως με τα σύννεφα όταν υπάρχουν και θα υπάρχουν; Να τα βλέπει, να εθελοτυφλεί; Κι όταν “βρέχει” πώς θα τον βρίσκει;
Κατά τους Llewellyn E. et al., προκύπτει μια διχοτόμηση «θετικό-αρνητικό» τόσο στα συναισθήματα όσο και στις συμπεριφορές. Η λειτουργία, ο σκοπός και η σημασία των «αρνητικών» συναισθημάτων δεν λαμβάνονται υπόψη στη θετική ψυχολογία. Αυτή η διχοτομική ταξινόμηση αποτυγχάνει να εκτιμήσει τις πιθανές ευκαιρίες που μπορεί να προκύψουν από τον στοχασμό σε αρνητικές εμπειρίες και συναισθήματα, που μπορεί να βοηθήσουν στην αποφυγή της παγίδας της τυφλής αισιοδοξίας ή της επιμονής σε μη υλοποιήσιμους στόχους. Σαν να καλλιεργείται μια αίσθηση παντοδυναμίας, που φαίνεται όμως να είναι ψευδαίσθηση.
Υπάρχουν, επομένως, συναισθήματα κι εμπειρίες που είναι για αξιοποίηση, επεξεργασία, κατανόηση. Είναι όλες σημαντικές γιατί δίνουν πληροφορίες ζωτικής σημασίας και καλούν σε κινητοποίηση. Για παράδειγμα, ο φόβος δίνει το σήμα ενός επερχόμενου κινδύνου. Προκαλείται δυσφορία όχι από το συναίσθημα αλλά από αυτό που δεν ακούγεται. Ακριβώς, όμως, επειδή προωθείται η εντύπωση ότι δεν πρέπει κανείς να φοβάται, νιώθει ότι πρέπει να δρα ως ήρωας. Μήπως σε κάποιο
«βουνό» όλοι λύγισαν κι αντάμωσαν την ανθρώπινη υπόσταση; Άρα τα συναισθήματα είναι ανθρώπινα κι όχι θετικά ή αρνητικά. Ένα συναίσθημα για παράδειγμα που μπορεί να προκύψει από την σύνδεση εμπειριών είναι η χαρμολύπη.
Προκύπτει, ίσως, εύλογα το ερώτημα πώς σχετίζεται η επέκταση της θετικής ψυχολογίας με τον σύγχρονο τρόπο διαβίωσης, του υπερκαταναλωτισμού, της
πληθώρας επιλογών σε είδη, άτομα κ.λπ. “Πρέπει να έχω ένα ορισμένο προφίλ στην εταιρεία αλλιώς κινδυνεύω να χάσω την δουλειά. Υπάρχουν και καλύτεροι. Το προφίλ για παράδειγμα θα ορίζει αυστηρά την παντοδυναμία. Κι αν λυγίσω; Κι αν φοβηθώ; Όχι. Απαγορεύεται. Πρέπει να σκέφτομαι μόνο θετικά, αν ακολουθήσω κάποια βήματα θα καταφέρω να ξεπεράσω γρήγορα τους φόβους και τις ανασφάλειές μου και να είμαι αποδοτικός. Τα σύννεφα είναι για τους αδύναμους”.
«Η θετική ψυχολογία υποστηρίζει ότι τα άτομα τοποθετούνται ως καταναλωτές, των οποίων οι επιτυχίες στη ζωή θεωρείται ότι είναι κυρίως συνέπεια των επιλογών της ζωής τους. Βλέπει το άτομο ως μια μοναδική, αυτοτελή, αυτοπροσδιοριζόμενη και ανεξάρτητη μονάδα που λειτουργεί ξεχωριστά από την κοινωνία και τον κόσμο στον οποίο κατοικεί το άτομο. Η υπερβολική έμφαση στον ατομικισμό, στην επιδίωξη της προσωπικής ευτυχίας και ολοκλήρωσης αναιρεί τη σημασία των κοινωνικών πλαισίων, με αποτέλεσμα να απαλλάσσεται κάποιος από την κοινωνική ευθύνη» (Llewellyn E., et al). Επιτυχίες στη ζωή απόρροια επιλογών με ανταγωνιστικούς όρους, που αποκλείουν τους άλλους, εύθραυστες αν απουσιάζουν αξίες κι αρετές, που εκτιμώνται ως σημαντικές μόνο στο τώρα κι όχι με κριτήριο το αν θα συμφέρουν ψυχικά σε βάθος χρόνου.
Πώς θα αποφασίσει ο σύγχρονος άνθρωπος να ζει μετά-μεταμοντέρνα, με τρόπο δηλαδή που εξασφαλίζει το ψυχικό συμφέρον σε μακροπρόθεσμο επίπεδο;
Από το βιβλίο κρυμμένη ψυχική ομορφιά, του παιδοψυχίατρου-ψυχοθεραπευτή-Δημήτρη Καραγιάννη, προτάσσεται μια μετά-μεταμοντέρνα αλήθεια, όπου οι άνθρωποι δεν καλούνται να ζουν σε ροζ συννεφάκια ούτε σε μαύρες καταιγίδες. Καλούνται να ζούνε την πραγματικότητα. Το αντίθετο της θετικής ψυχολογίας είναι η ψυχική ομορφιά που προϋποθέτει πέρασμα μέσα από σύννεφα δηλαδή δύσκολα κι απαιτητικά μονοπάτια, συνοδεία αξιόπιστων κι έγκυρων ανθρώπων, με στόχο να συναντάνε την ομορφιά. Δεν είναι μια ατομική υπόθεση, αλλά πραγματοποιείται μέσα σε κοινωνικά πλαίσια, μέσα σε προσωπικές σχέσεις.
Δεν γίνεται με την ακολουθία κάποιων βημάτων με αρχή-μέση-τέλος, αλλά είναι μια συνεχή περιπατητική προσέγγιση μέσα στην κάθε μέρα. Από τις ουσιαστικές σχέσεις,
την επανεξέταση της διαδρομής, την καλλιέργεια οράματος μέχρι την αξιοποίηση του παρελθόντος, την εκτίμηση κι ευγνωμοσύνη όσων του προσφέρονται στο παρόν. Την ίδια ώρα που μπορεί να υπάρχουν φόβοι, ανασφάλειες, δυσφορία. Σαν δηλαδή η θετική ψυχολογία να υπερπηδά ό,τι δυσκολεύει, με κίνδυνο είτε να χαθεί κανείς σε αυτό ή να μην βιώνεται αυθεντικά η χαρά. Ενώ για την προσέγγιση της ψυχικής ομορφιάς απαιτείται γεφύρωση, που σημαίνει βλέπω για παράδειγμα τον πόνο, στέκομαι, αλλά θέλω να δω τι έχει και πιο πέρα.
Η εξωτερική σύγχρονη πραγματικότητα είναι απαιτητική. Πράγματι, μπορεί να είναι ευάλωτη η θέση του λυγίσματος. Φαίνεται όμως ότι όσο κανείς θα προσπαθεί να το κρύβει, τόσο θα παραμένει κρυμμένη κι η ψυχική ομορφιά. Και τελικά, που κρύβεται η ψυχική ομορφιά…; Μήπως στα πολύ απλά;
Βιβλιογραφία:
Καραγιάννης Δ., Κρυμμένη Ψυχική Ομορφιά, 2024. Εκδόσεις Αρμός
Llewellyn E. van Zyl, Jaclyn Gaffaney, Leoni van der Vaart, Bryan J. Dik & Stewart I Donaldson, The critiques and criticisms of positive psychology: a systematic review. Pages 206-235 | Received 27 Jun 2022, Accepted 02 Jan 2023, Published online: 23 Feb 2023
Μαρία Πουρνάρα
